Czynnik reumatoidalny (rheumatoid factor, RF) jest to autoprzeciwciało skierowane przeciwko domenom CH2 i CH3 regionu Fc immunoglobuliny klasy G (IgG). Najczęściej (85%) występuje w klasie IgM, ale może też występować jako przeciwciało w klasie IgG, IgA lub IgE, jednak RF w innych klasach niż IgM nie ma znaczenia diagnostycznego, jednak w wielu przypadkach może służyć za marker procesów autoimmunologicznych.
Testy diagnostyczne i wartości prawidłowe (tak niskie miana stwierdza się u ok 2% całkowicie zdrowej populacji):
- w odczynie Waalera-Rosego – miano poniżej 1/80
- w odczynie lateksowym – poniżej 1/40
- w neflometrii laserowej (tylko IgM) – poniżej 40 j./ml
- w ELISA – zależy od producenta.
Czynnik reumatoidalny występuje u około 80-85% pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów, ale jego brak nie wyklucza rozpoznania RZS, a stanowi wręcz czynnik rokowniczo niekorzystny.
Z powodu swojej małej swoistości sama obecność czynnika reumatoidalnego nie umożliwia jednak rozpoznania RZS, ale w przypadku rozpoznanego RZS jego miano koreluje z aktywnością choroby i jest czynnikiem rokowniczym.
Występuje również w przypadku innych chorób reumatycznych:
- toczeń rumieniowaty układowy – u 15-35% pacjentów
- zespół Sjögrena – 75-95%
- twardzina układowa – 20-30%
- zapalenie wielomięśniowe i zapalenie skórno-mięśniowe – 5-10%
- mieszana choroba tkanki łącznej – 50-60%
Może również występować w przypadku innych chorób :
- infekcje (takie jak gruźlica, kiła, trąd, wirusowe zapalenie wątroby i inne)
- sarkoidoza
- nowotwory – zwłaszcza białaczki i rak jelita grubego
- w stanach po szczepieniu
- u ludzi zupełnie zdrowych – częstość ta rośnie z wiekiem do 60 r.ż. RF występuje u 2-4% zdrowej populacji, 60-70 rok życia – u 5%, a po 70 roku życia – 10-25%.